Będę chronił tych, którzy nie mogą ochronić się sami.
1. Cięcie (incisio) i rozdzielanie (separatko) – przerwanie ciągłości tkanek, które można przeprowadzić:
a) przecinając tkanki ostrymi narzędziami np. nożem chirurgicznym, nożyczkami i tenotomem:
*łatwość wykonania planowanego cięcia i stosunkowo niewielkie uszkodzenie tkanek;
*rany mają gładkie brzegi, ściany i dno => po zszyciu goją się przez rychłozrost;
*wybór miejsca i sposób prowadzenia cięcia zależą od: •warunków anatomo-topograficznych i celu zabiegu
•wyglądu estetycznego i wpływu cięcia na sprawność ruchową i przydatność użytkową;
*cięcie o ile to możliwe w linii prostej i prostopadle do powierzchni ciała, w miejscach nierównych robi się cięcie na kształt wrzeciona np. guzy, przepukliny, przetoki. A w niektórych operacjach stosuje się cięcia płatowe, półokrągłe, kątowe lub w kształcie liter – ‘s’, ‘t’, ‘y’, ‘l’, ‘h’ à wszystko w celu osiągnięcia korzystnego efektu estetycznego;
*długość zależy od celu operacji: •tak, by był swobodny dostęp i wykonanie planowanego zabiegu
•krótkie cięcie ogranicza dostęp do pola operacyjnego i utrudnia przebieg operacji
•nadmierne rozwieranie zbyt krótkich ran hakami => anemizacja tkanek i utrudnienie gojenia
•długie cięcia => niepotrzebne obrażenia i wydłużenie czasu szycia à unikać!;
*cięcie: •delikatnie, ale szybko i zdecydowanie
•tak, by istniały warunki do samoistnego odpływu płynu ewentualnie gromadzącego się w ranach – krew, wysięk, ropa
•unikając zadawania ran wielojamistych i tworzenia kieszeni lub zachyłków, w których dochodziłoby do gromadzenia się płynów
•unikając tkanek zakażonych – jeśli to możliwe najpierw leczyć zakażenie, potem przystąpić do zabiegu – inaczej powstają ropnie, zakażone zmiany
•przy usuwaniu zmian martwiczych cięcie robić w tkankach zdrowych i wolnych od procesów martwiczych – inaczej wystąpią krwawienia.
•przy zgorzeli gazowej cięcie tkanek powinno być szerokie, ziejące i głębokie – by zapewnić dobry dopływ powietrza do miejsc chorobowych. Należy uważać na nerwy i naczynia krwionośne.
b) na tępo np. palcami, kleszczami naczyniowymi, zgłębnikami i dyssekatorami:
*w okolicach obficie unaczynionych i z dużą ilością tkanki łącznej luźnej;
*zabieg można zrobić palcami – najczęściej wskazującymi obu rąk, narzędziami posługuje się przy zbyt twardych dla palców tkankach;
*może wystąpić krwawienie;
*przy dużej ruchomości skórę napręża się lewą ręką, a prawą tnie się wtedy łatwiej i bardziej precyzyjnie.
2. Odmiana preparowania na tępo jest usuwanie uszypułowanych tworów emaskulatorem, kleszczotkami, kleszczami kastracyjnymi zgniatającymi tkanki w wybranym miejscu wyłączając je z krwioobiegu i stopniowo je oddzielając.
3. Cięcie – zabiegi z końcówką –tomia: a) skóra – dermatotomia.
b) ścięgna – tendotomia.
c) mięśnie – myotomia.
d) nerw – neurotomia.
e) otworzenie jamy brzusznej – laparotomia.
f) jelita – enterotomia.
g) tchawica – tracheotomia.
4. Sposób trzymania noża zależy od rany i powierzchni którą się tnie oraz od zwierzęcia.
5. Cięcie: a) ‘jak smyczek’ – nóż trzymany kciukiem i palcem wskazującym, a drugą ręką naprężając skórę lub tkankę.
b) ‘jak pióro’ – jak jest duża rana.
c) przy dużych zwierzętach potrzeba większej siły – operujący staje tak, by opierać się ramieniem o tułów zwierzęcia i chwytając rączkę skalpela całą ręką.
d) w głębi rany – narzędziami ostrymi szybko z małym uszkodzeniem tkanek i ryzykiem uszkodzenia naczyń, nerwów itd. lub na tępo. Pamiętać o narzędziach do chwytania i przytrzymywania tkanek, tamowania krwotoków, szycia, rozwierania.
6. Krwotoki (haemorrhagia): a) wydostanie się pełnej krwi poza układ naczyń w wyniku przerwania ich ciągłości, do której dochodzi np. przez urazy i zmiany chorobowe.
b) ilość krwi w ustroju: *koń – 1/15 ciężaru ciała;
*bydło – 1/12-1/13 ciężaru ciała;
*pies – 1/12 ciężaru ciała;
*kot – 1/20 ciężaru ciała.
c) czas śmierci zależy od szybkości odpływu krwi: u konia à *ż. szyjna zewnętrzna – po 1 min;
*t. pachowa – po 12 min;
*t. podkolanowa – po 3 godzinach;
*t. nasienna wewnętrzna – po 20 godzinach.
d) podział: *rodzaj uszkodzonego naczynia: •tętniczy – jasna krew o dużym ciśnieniu
•żylny – ciemna krew o małym ciśnieniu
•włosowaty/miąższowy – z mięśnia lub narządu po przecięciu;
*czas wystąpienia: •pierwotny – bezpośrednio po urazie
•wtórny/opóźniony – po pewnym czasie od zranienia np. przez złe zatrzymanie krwawienia pierwotnego;
*miejsce: •zewnętrzny – na powierzchnię ciała lub zatrzymanie pod powierzchnią skóry
•wewnętrzny – gromadzenie się w jamach ciała à rozpoznanie metodami pośrednimi:
-krwotok do jamy otrzewnowej – powolne powiększanie się powłok brzusznych i znaczna bolesność
-krwotok do jamy opłucnowej – duszność, kaszel, stłumienie, osłabienie szmeru oskrzelowego, przyjmowanie pozycji siedzącej dla odciążenia krwawiących płuc
-wypływ krwi z nosa – uszkodzenia w obrębie układu oddechowego, złamanie żeber, przerwanie ciągłości opłucnej
-krew w kale – uszkodzenie układu pokarmowego (dalszych odcinków) w zależności od koloru są różne miejsca krwawienia
-krew w wymiocinach – krwawienie do żołądka lub przełyku
-krew w moczu – wynaczynienie do układu moczowego np. pęcherza, cewki, ewentualnie do dróg rodnych
e) krwiak (haematoma) – wydostanie się krwi i gromadzenie się w jamach ciała.
f) utrata: *10% krwi – nie powinno być objawów klinicznych;
*10-20% krwi – osłabienie zwierzęcia i widoczne zaburzenia w układzie krwionośnym np.:
•bladość i suchość błon śluzówek szczególnie spojówek
•obwodowe części ciała chłodniejsze – małżowiny uszne, dalsze odcinki kończyn
•przyspieszenie akcji serca i tętna
•słabe wypełnienie naczyń
•przy długo utrzymującym się krwotoku tętno słabe i staje się nitkowate
•spadek ciepłoty ciała;
*20-30% krwi: •zapaść sercowo-naczyniowa à spadek ciśnienia krwi, osłabienie tonów serca
•porażenie ośrodka oddechowego – bezdech
•bezwolne oddawanie kału i moczu
•wymioty
•utrata świadomości
•śmierć.
g) tamowanie: *zapobieganie – przed nadmiernym krwawieniem podczas operacji:
•opaska Esmarcha gumowa lub płócienna przy operacjach na dalszych odcinkach kończyn – nie stosować dłużej niż 2 godziny, a co pół godziny robić kilkuminutowe przerwy w ucisku
•podwiązka zaciskająca – przy tworach uszypułowanych np. kastracja, zmiany postępowe à część uszypułowaną odcina się powyżej podwiązki
•leszczotki – podobne do wyższej metody
•narzędzia miażdżące
•środki farmakologiczne, witaminy lub suplementy;
*postępowanie doraźne – bezpośredni ucisk na krwawiące naczynie kciukiem, tamponem lub przez opatrunek uciskowy ( = poduszka + bandaż), rozległe rany szerokim gazikiem;
*rany jamiste – ścisłe wypełnienie gazą/bandażem z pozostawieniem wolnego końca nad powierzchnią rany i codziennie podciągać oraz odcinać po kilka cm sączka, a po 4-5 dniach usunąć całość wypełnienia;
*doraźne = alternatywne sposoby tamowania:
•skręcanie krwawiącego naczynia – przy małych naczyniach, w przebiegu naczynia
•podwiązanie naczynia
•podkłuwanie naczynia
•przyżeganie
•prąd elektryczny i koagulacja
•kleje chirurgiczne
•gąbki żelatynowe – spongostan
•adrenalina
*ostateczne tamowanie – po uwidocznieniu krwawiącego naczynia:
•chwyt kleszczykami za koniec krwawiącego naczynia bez miażdżenia okolicznych tkanek
•poczekać, obłożyć gazą (?)
h) ucisk powyżej miejsca tamowania – uważać, ma znaczenie miejsce i czas ucisku.
i) skutki są różne, czasem trzeba przetoczyć krew, by uratować zwierzę od wykrwawienia się. Przetoczenie krwi może być: *bezpośrednie – krew pełna od dawcy przez heparynizowane strzykawki bezpośrednio do biorcy;
*pośrednie – krew do specjalnych naczyń z możliwością konserwowania i przechowywania w warunkach chłodniczych. Płyny konserwujące zapobiegają hemolizie i krzepnięciu krwi.
j) u kota przy przetaczaniu krwi może wystąpić wstrząs poprzetoczeniowy, ponieważ ma wrodzone przeciwciała (u psa przeciwciała pojawiają się dopiero po tygodniu po transfuzji) – zdarza się rzadko. Objawami są:
*przyspieszenie tętna i oddechów;
*zaniepokojenie;
*ból;
*dreszcze;
*wymioty.
Leczenie z wyboru to sterydy.
k) koty i psy dobrze tolerują pobranie 20-22 ml krwi na kg masy ciała w odstępie 3 tygodni, a u kotów po przetoczeniu 1 ml niezgodnej serologicznie krwi dochodzi do anafilaksji ze śmiertelnymi skutkami.
Medycyna Weterynaryjna- 1995, artykuł Grünbaum.